Uluslararası futbol terminolojisinde son yıllarda çok fazla kullanılan bir futbol terimi olarak karşımıza çıkan ‘half-space’ son dönemlerde ülkemizde de bilhassa sosyal medyada çok fazla zikredilir oldu. Peki bu kavram tam olarak neyi ifade ediyor? Bu kadar popüler olmasının sebebi ne? Guardiola, Klopp, Conte, Manchester City, Barcelona, Napoli gibi üst düzey teknik adamların ve majör takımların başarısını açıklarken önemli bir yer teşkil eden bu söz öbeğinin alametifarikası nereden geliyor?
Günümüzde futbol, sahada bireysel savaşların yapıldığı bir spor olmaktan tamamen çıktı diyebiliriz. Bu oyun artık çok daha sofistike ve detaylara dayanan bir oyun haline geldi. Evet, üretkenlik için bireysel yetenek hala çok değerli ancak ondan daha değerli hale gelen ise o bireysel yeteneğin sahaya yansıyabilmesini sağlayacak olan taktik varyasyonlar. Teknik ekipler, futbolcusunun sahada yeteneğini sergileyebileceği ortamı oluşturabilmek için ince eleyip sık dokuyorlar. Yeteneğin sergilenebileceği ortamdan kasıt ise yaratılmış alanlar ve oyuncunun etkili bölgelerde demarke vaziyette topla buluşturulabilmesi.
Futbol bir alan oyunu, alan hakimiyeti üzerine kurulu bir oyun. Alan yaratma, alan açma, alan bulma, alan savunması, alan markajı, alanlarda kalabalık olma vs. gibi hem bireysel hem de takım dinamiği açısından önemli olan birçok husus geliyor aklımıza alan ile ilgili. Bir futbolcunun bir maçta topla geçirdiği süre o oyuncunun oyunda kaldığı sürenin ortalama %1’i gibi çok düşük bir rakamı oluşturuyor. Yine bir oyuncunun topla kat ettiği mesafe toplam kat ettiği mesafenin sadece %1,5-2’sine denk geliyor. Bir futbolcu maç boyunca topla bu kadar az oynuyorsa topa değmeden geçirdiği uzunca sürede ne yaptığı elbette çok önemli. Bir futbolcu topla oynarken diğer 21 oyuncunun topsuz olarak yaptıkları elbette çok çok önemli. Diğer oyuncuların topsuz olarak yaptıkları top ayağında olan oyuncunun topu nasıl kullanacağını belirleyen ana etkendir. Topun nasıl kullanıldığı kadar hatta belki ondan da önemli olan topla nerede buluşulduğu, nerede kullanıldığı ve bu esnada rakip oyuncular ile takım arkadaşlarının pozisyonunun durumudur. Alanları doğru yani planlı ve bilinçli kullanmak bu kadar önemli olduğu için teknik adamlar idmanlarda sahayı belirli parçalara bölerek çalışmalar gerçekleştiriyorlar. Sahayı kare kare, parsel parsel işliyorlar.
https://i.imgur.com/xFFwxip.png
Geçmişte takımlar fazlasıyla hücuma odaklıyken her geçen sezon savunma stratejileri biraz daha ön plana çıktı. Hatta öyle ki temelde savunma stratejisi olan formasyonlar aynı zamanda bir hücum stratejisi vazifesi görmeye bile başladı. Futbolda ‘analiz’ meselesinin ön plana çıkmasıyla beraber takımlar kendi güçlü ve zayıf kaslarına odaklanıp doğru stratejiler üretirken aynı zamanda rakipleri de daha iyi çözümleyerek rakibe göre formasyon kurguluyorlar. Bilhassa ‘küçük’ takım diye nitelendirilen takımlar ‘büyük’ takım olarak nitelendirilen takımlara karşı eskiye oranla çok daha fazla zorluk çıkarıyorlar ve direnç gösteriyorlar. Bu da favori takımların ‘kolay’ gibi gözüken maçları kazanmak için zaman zaman ecel terleri dökmelerine neden oluyor. Basit tabirle kapalı savunmaları aşmak için ekstra çözümler elzem hale geliyor. Tam da burada teknik adamların yaratıcılığına kalıyor iş. Kimi teknik adamlar bilinen yöntemleri uygulamaya devam ederken kimi teknik adamlar ise ‘farklı’ yöntemler bularak rakipleri şaşırtmaya, aldatmaya çalışıyor. İşte ‘half-space’ denen kavram da bu ‘farklı’ yöntem arayışları esnasında ortaya çıkan bir ibare. Bu ibare saha içerisindeki bir bölgeyi-alanı ifade etmek için kullanılıyor. Avrupa’da ‘yarım boşluk’ gibi bir anlam yüklenmiş olsa da Türkçe’ye “iç koridor” veya “iç kenar” vb. çeviriler yapmak mümkün.
https://i.imgur.com/Zb6cIyA.jpg
Takım savunmasının ana prensiplerinden biri ikinci ve bilhassa birinci bölgede sahanın ‘merkezini’ iyi savunmaktır. Kale, sahanın merkezindedir ve istisnalar dışında gollerin %90’ı merkez olarak adlandırılan bölgeden gelir. Dolayısıyla topu kalenin yakınına sokmamak ve bu bölgelerde rakibe kullanabileceği alanı bırakmamak birincil esastır. Zaten takım savunmasını iyi yapan ekipleri gözünüzün önüne getirdiğinizde savunmadayken enine-boyuna mümkün olduğunca dar ve kompakt olduklarını anımsayacaksınız. Bu takımlar Avrupa’daki futbol literatüründe ‘Zone 14’ veya ‘Altın Kare’ olarak adlandırılan bölgeyi çok iyi savunuyorlar. Rakip oyuncuların bu bölgede topla buluşmasını ve topu kullanmasını engelliyorlar. Hatta rakibe bilerek izin verip kenarlara yönlendiriyorlar. Çünkü ‘Zone 14’ denilen bu bölge gol pozisyonu oluşması noktasında en kritik bölge. Araştırmalarda elde edilen veriler gösteriyor ki gol pozisyonuna dönüşen asist ve asistin asisti paslar %70-80 oranında buradan şekilleniyor. Dolayısıyla savunan takımlar bu bölgeyi mümkün olduğunca kapatma gayreti içerisindeler.
https://i.imgur.com/g4VlC1F.jpg
Yerleşik ve kalabalık savunmaya karşı iyi hücum edebilmenin yolu hareketlilikten ve alan yaratmaktan geçiyor. Yarı alanında kalabalık bir şekilde bekleyerek savunan takımları aldatıcı, şaşırtıcı aksiyonlarla yerlerinden hareket ettirmek ve oyuncunu etkili yerlerde topla buluşturmak bu işin bir numaralı kuralı. Burada bahsedilen ‘etkili yerler’ içerisine giren bölgelerden biri de ‘half-space’ alanları. Peki bu alanlar neden etkili?
Altın kare bölgesinin neden önemli olduğunu yukarıda ifade etmeye çalışmıştım. Half-Space bölgeleri de altın kare bölgesinin içerisinde yer alıyor. Half Space’leri asıl değerli kılan ise savunulmasının zor olması. Birçok kişi futbolda her ne kadar sistemlerin, dizilişlerin çok önemli olmadığını dile getirse de ben bu konuya tamamen katıldığımı söyleyemem. Nihayetinde oyuncuya vereceğiniz rolleri, kullanmasını istediğiniz alanları benimsetmek ve bir bütün olarak ortaya çıkmasını istediğiniz varyasyonlar için sahaya diziliş biçimlerinin pekâlâ önemli olduğu kanısındayım. Hiçbir antrenör saha içerisinde belli bir pozisyonda görevlendirdiği oyuncusunun başına buyruk hareket edip bölgesini terk etmesini, sürekli yerini kaybetmesini ve taktiksel sadakatten ayrılmasını istemez. Dolayısıyla dizilişler çok da mühim değil önermesi pek mantıklı durmuyor. Half-space bölgesinin savunulmasını zorlaştıran şey de sahaya yayılışla doğrudan ilintili.
https://i.imgur.com/RMY6GXg.jpg
Sahanın merkezini savunmaktan ilk sorumlu oyuncular merkezde oynayan oyuncular (merkez orta saha, defansif orta saha, stoperler) sahanın kenarlarını savunmaktan ilk sorumlu oyuncular ise bek ve ön kanat oyuncuları diyebiliriz. Half-space’in yani iç koridorun ara hatta kalması nedeniyle doğrudan sorumlu olan bir savunucusu olduğunu söylemek mümkün değil. Savunulmasını zorlaştıran kısım da bu. Bu bölgeleri hücum eden takımdan merkez orta saha oyuncuları ileri çıkarak kullanabiliyor, kanat oynayan oyuncular içeriye devrilerek kullanabiliyor, bununla beraber santrfor oyuncusu da geriye çıkarak kullanabiliyor. 10 numara pozisyonunda oynayan bir oyuncu varsa zaten bu bölgeleri kullanması gerekiyor. Şimdi savunan takım için zorlaştırıcı unsurları bir ele alalım:
*Hücum eden takımın kanat oyuncusu içeri girerek half-space bölgesinde konuşlandıysa kağıt üzerinde onu marke eden savunan takımın bekinin onunla içeriye gitmesi demek bölgesini boşaltması anlamına geliyor. Bu durumda rakibin ofansif bekine koridor açılmış oluyor.
*Hücum eden takımın merkez orta saha oyuncusu ileriye çıkarak half-space bölgesine girdiyse savunan takımın merkez orta saha oyuncularından birisinin o kenara kayarak karşılamaya gitmesi demek çok daha tehlikeli bölge olan ‘Zone 14’ün merkezini terk etmesi demek. Bu da hücum eden takım adına Altın Kare’de bir boşluk bulabileceği anlamına geliyor.
*Hücum eden takımın santrfor oyuncusu stoperlerin kucağında kalmayıp biraz daha gerilere gelerek half-space denen bölgede pas isterse kağıt üzerinde onu marke eden stoper oyuncusu onunla birlikte öne doğru çıkarsa merkezi boşaltarak kale önü güvenliğini riske atmış olur. Stoperin yerini boşaltması hücum eden takımın en fazla isteyeceği aksiyon olacaktır.
*Buradaki tüm ihtimaller hücum eden takımdan half-space bölgesine kimin girdiğine bakmaksızın savunan takımın stoper, bek ve merkez orta saha oyuncuları ayrı ayrı geçerli.
Bunlar half-space’lerin üçüncü bölgedeki kullanımının avantajı. Bir de ikinci bölgeden üçüncü bölgeye geçişte bu bölgede topla oynamanın avantajları mevcut. Ona aşağıda değineceğiz. Üçüncü bölgede rakip savunmayı aşma noktasında iç koridorların ekmeğini en fazla yiyen takım Guardiolalı Manchester City. Akan oyunda bulunan 17 golün asisti bu bölgelerden gelmiş. Barcelona, Napoli ve Chelsea de bu bölgenin önemini kavramış takımlardan. Bu takımların sahaya yayılışlarını ve oyuncularına verdikleri rolleri incelediğimizde benzerlikler içerdiğini görmekteyiz. Kanat oyuncuları çizgiye paralel oynayan değil hem toplu hem de topsuz olarak içeri kat eden oyuncular. Merkezde 10 numara pozisyonunda direkt bir oyuncu oynatmaktansa merkezde üçlü bir blok ile kalıp sağ-sol iç merkez orta sahaları ile iç koridorda ofansı desteklemek… Son yıllarda neredeyse klişeleşmiş bir şekilde sürekli söylenen şeylerden biri de ‘artık 10 numara özellikli oyuncuların kalmadığı ve böyle bir pozisyonun demode olduğu’ iddiası. Evet belki taktik tahtasında merkez orta saha ile santrfor arasındaki o bölgeye bir oyuncu yazılmıyor olabilir ama o alanın kullanılma biçimine baktığımızda durumun hiç de öyle olmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Evet artık bir 10 numara (forvet arkası) oyuncusu kullanılmıyor çünkü 3-4 tane 10 numara aynı anda kullanılıyor. Kanat oyuncularının içeriye dönük oynaması, merkez orta saha oyuncularının öne gidişler de daha cesur kılınmaları forvet arkası pozisyonunu birden fazla oyuncu ile işlemeyi sağlıyor. Özellikle majör takımları incelediğimizde merkezde 6 numaranın önünde iki tane ‘serbest 8’ oyuncusu ile oynuyorlar. Manchester City (Fernandino-Silva-De Bruyne), Real Madrid (Casemiro-Kroos-Modric), Barcelona (Busquets-İniesta-Rakitic), Napoli (Jorginho-Hamsik-Allan), Bayern (Martinez-Thiago-James), Liverpool (Henderson-Milner-Oxlade), Juventus (Pjani-Matuidi-Khedira), PSG (Celso-Rabiot-Veratti). Bu da iç koridoru daha iyi kullanmalarını sağlıyor.
İkinci bölgede görüş açısı ve vücut pozisyonu avantajı
İkinci bölgede half-space alanını kullanmanın ise oyuncunun görüş açısı ve bu açının topu kullanırken sağlayacağı avantajları bulunuyor. Ara hatta konumlanılması dolayısıyla markajdan biraz daha uzak olmak ve rakip için ters eşleşme yaratacağı için net baskı alınmaması avantajı üçüncü bölgede olduğu gibi burada da var. Ancak burada half-space’i daha değerli kılan sahayı görüş açısı. Bu konu ile alakalı burada ( https://spielverlagerung.com/2014/09/16/the-half-spaces/ ) çok geniş bir makale mevcut. Bu makalede anlatılmak istenen hususu kısaca toparlamaya çalışacağım. Bu noktada ilgili görselleri koymak dahi konuyu ifade etmeye yetecektir.
https://i.imgur.com/191BTgb.png
https://i.imgur.com/TteFXZu.png
Merkezde yüzü rakip kaleye dönük veya kendi kalesine dönük bir oyuncu ile Half-Space’te yarım dönük çapraz açıya sahip oyuncunun arasındaki en önemli fark daha iyi çevre kontrolü yapabilme, çapraz açıda olduğu için görebildiği alanı daha net görebilme. Dikey görüşte kaleye ve kaleye yakın oyuncuya odaklanma ihtimali fazlayken, çapraz görüşte sadece kaleye odaklanmak yerine diğer seçenekleri de daha iyi görüp algılayabilme ihtimali artıyor. Bu işin görsel algılama ve geniş açıyla bakabilme kısmı.
Bir diğer husus ise pasın şekli ile alakalı. Hiç kuşkusuz Half-Space pozisyonunda diyagonal top atmak daha kolay. Diyagonal pasın avantajı hem dikeylik hem yataylık içeriyor olmasıdır. Yatay bir pas rakip kaleye doğru alan kat edilmesini ve adam eksiltilmesini sağlamaz. Rakibi enine hareket ettirmeye ve mümkünse oyuncular arası mesafeyi açmayı amaçlar. Oyunun yönünü değiştirir. Dikey pas adam eksiltebilir ve rakip kaleye yakınlaştırabilir. Ancak bu zordur ve sahada en az gerçekleşen pas aksiyonudur. Çünkü rakibin bütün odağı kendi kalesine doğru dikine atılacak pasadır ve bu konuda çok ciddi konsantrasyon ve dirence sahiptir. Kaldı ki şartları oluşmadan (rakip oyuncular arasında enine açıklık sağlanmadan) atılan dikey pasa rakibin hamle şansı yüksektir. Diyagonal pasın önemi ise hem yatay pasın hem de dikey pasın amaçladığını aynı anda yapabiliyor olmasıdır. Yani diyagonal pas hem rakibi enine hareket ettirmeye hem de alan-adam eksilterek topu rakip kaleye yakınlaştırmaya yarar. Bu iç koridordaki çapraz açı da diyagonal pası atabilmek için hem görüş alanının hem de vücut konumlanmasının en iyi oldu yer olarak karşımıza çıkıyor.
